اهمیت تغذیه مناسب در رشد قد کودکان و نوجوانان

تا به حال با افرادي كه از كوتاهي قد خود رنج مي برند، مواجه شده ايد؟ اگر با چنين افرادي در تماس هستيد و يا مواجهيد و يا خودتان دچار قد كوتاهي هستيد، بدان هر كاري يك راهي دارد و براي اينكه اين مسئله را حل كرد، مي توان از راه هاي گوناگوني استفاده كرد كه چند راه را در اين مقاله پيش رويتان گذاشته ايم.

سوء تغذيه ناشي از فقدان دريافت مواد غذايي كافي و مناسب در تمام سنين مي تواند افراد را تهديد كند. در اين ميان، هر نوع كمبود اگر در زمان رشد و نمو فرد اتفاق افتد، تاثير نامطلوب و درازمدت و گاه غير قابل جبراني را بر انسان تحميل مي نمايد. در جامعه ما در ساليان اخير نسبت افراد مبتلا به لاغري، كم وزني تا حدودي كاهش يافته و برعكس نسبت افراد داراي اضافه وزن افزايش معني داري داشته است. با اين وجود، هنوز خطر كوتاه ماندن قد كودكان در حال رشد ايراني و به ويژه دختران، كابوسي است كه خواب متخصصين تغذيه، برنامه ريزان توسعه و همچنين اولياي اين كودكان را آشفته مي سازد.

كوتاهي قد برعكس تصور بسياري از افراد، بيش از اين كه شديدا تحت تاثير ژنتيك باشد، شديدا تحت تاثير تغذيه نامناسب بوده و در واقع ژنتيك و تغذيه نامناسب همچون دو تيغه يك قيچي قد كودك را مورد تهاجم قرار مي دهند. كوتاهي قد كودكان ممكن است در دو مرحله قبل از تولد (مرحله جنيني) و پس از تولد و يا در هر دو مقطع اتفاق افتد. در دوران بارداري نقش مادر است كه اهميت دارد، به طوري كه مشخص شده كه مصرف ناكافي ريزمغذي ها به انضمام نوشيدن الكل و استعمال دخانيات در دوران بارداري به رشد ناكافي و كم وزني كودك در هنگام تولد منجر مي شود.

در بسياري از موارد مواد غذايي خورده شده پس از هضم، مواد مغذي بدن را به بدن مي رسانند كه براي تامين انرژي و رشد و نمو بدن ضروري مي باشند. به عنوان مثال، پرتئين براي ساختمان سلول ها بسيار ضروري است و اگر غذاهاي مصرفي نتوانند پروتئين كافي را تامين كنند، رشد كودك متوقف شده و يا كاهش مي يابد. بنابراين علاوه بر انرژي، وجود چندين اسيد چرب ضروري (كه در اغلب چربي ها و به ويژه چربي ماهي ها و اسيد روغن هاي گياهي وجود دارند)، به انضمام چندين اسيد آمينه ضروري (كه در ساختمان پروتئين ها وجود دارند) و همچنين ويتامين ها و مواد معدني مختلف براي رشد و نمو كافي كودكان لازم است.

جالب است بدانيد كه مصرف طولاني مدت غذاهايي كه پروتئين آنها كيفيت پائيني داشته و در نتيجه تمام اسيدهاي آمينه ضروري را به حد كافي براي بدن كودك تامين نكند، به كندي يا توقف رشد كودك مي انجامد. البته مصرف غذاهايي كه چربي زيادي داشته باشند هم موجب مي شود كه پروتئين ها در حد نياز به بدن كودكان نرسند و همين براي رشد آنها مشكل ساز خواهد شد. نقش چندين ريز مغذي در تامين رشد كودكان شناخته شده، اما اينكه كدام يك از آنها بيشترين ارتباط را با از رشد ماندگي كودكان دارند، هنوز به طور كامل مشخص نشده است.

استفاده نابه جا و نادرست از مكمل هاي غذايي اعم از ويتامين ها، املاح و پروتئين ها و يا كربوهيدرات ها چه به منظور افزايش رشد قدي و چه براي بدن سازي (بدون مشاوره با متخصص تغذيه) ممكن است علاوه بر اينكه نتايج دلخواه را به ارمغان نياورد، موجب لطمه زدن به سلامت، رشد و نمو افراد در حال رشد گردد.

يادآوري مي گردد كه بسياري از املاح در جذب با يكديگر رقابت دارند. ضمنا مصرف زياد بسياري از املاح و ويتامين ها مسموميت زا و مختل كننده نظم بدن بوده و قابل توصيه نيستند. صدمات و لطماتي كه با اتخاذ رژيم هاي نامناسب (كه مواردي را كم و يا زياد به بدن برسانند) ايجاد مي شود، بسيار قابل اهميت و گاه غيرقابل جبران است. ضايعاتي كه بر كبد، كليه و دستگاه هاي حياتي بدن از جمله سيستم عصبي و دستگاه قلب و عروق ممكن است تحميل شود، بايد كاملا مورد عنايت باشد. در هر حال مشاوره با متخصصين تغذيه در مادران باردار و شيرده و كودكان در حال رشد اهميت ويژه اي داشته در موارد بسياري به رشد مناسب قدي و وزن گيري مناسب كودكان در حال رشد و همچنين به نمو كامل آنها كمك شاياني مي كند.

دريافت زياد غذا به ويژه غذاهاي پرچربي و پرانرژي به مقدار بيش از نياز فرد، يكي از عواملي است كه امروزه به عنوان زمينه ساز چاقي كودكان و بزرگسالان مطرح است. البته نقش كم فعاليتي نيز در اين زمينه به خوبي بررسي و شناخته شده است.

بعضي از نوجوانان و به ويژه دختران نوجوان ممكن است رژيم بگيرند كه به احتمال زياد با دريافت انرژي به مقدار كمتر از حد لازم، مقدار آهن و ساير مواد مغذي مورد نياز آنها به اندازه كافي تامين نخواهد شد و بدنشان لطمه خواهد ديد. تعداد كمي از آنها در اثر اين رژيم ها دچار بي اشتهايي عصبي و يا گاها دچار پرخوري عصبي مي گردند كه با طولاني تر شدن زمان اين حالات، پيش آگهي بيماري بدتر شده و احتمال موفقيت درمان كاهش مي يابد. در مقابل، عموما پسران نوجوان نگران اين موضوع هستند كه به اندازه كافي قد بلند نشده و يا عضلات آنها به حد كافي بزرگ نشده است. كنترل شديد اشتها به منظور كاهش وزن در كودكان بدون اينكه يك مشاوره دقيق تغذيه اي براي اين منظور در كار باشد، مي تواند بسيار خطرناك بوده به سوء تغذيه و كوتاهي قد فرد در آينده بيانجامد. داروهاي افزايش دهنده، اشتهاي كودكان وبرخي مكمل هاي غذايي مورد استفاده بعضي نوجوانان نيز گاها با ايجاد عوارض جانبي در فرد همراه هستند و برخي اوقات نيز با تاثير شديد بر اشتها، وي را به پرخوري و ايجاد آمادگي جهت چاقي دوران هاي بعدي زندگي سوق مي دهند.

از آنجا كه با بلوغ دختران و افزايش ترشح هورمون هاي جنسي زنانه، اپي فيزهاي استخوان هاي بلند طي فقط چند سال به طور كامل بسته مي شود، لذا لازم است والدين گرامي با مشاوره متخصص تغذيه نسبت به تامين غذاي مناسب و كافي و متعادل براي كودكان و به ويژه دختران در حال رشد، اقدام كنند. به هنگام طراحي برنامه غذايي توسط متخصص تغذيه، حضور كودكان و نوجوانان به منظور دريافت اطلاعات كافي و مشاوره چهره به چهره بسيار مهم و ضروري است.

كمبود متوسط تا شديد ويتامين آ، آهن، كلسيم و يد نيز در عدم رشد كودكان نقش شناخته شده اي دارند. كمبود روي تا حدود زيادي به ناكافي بودن آن در رژيم غذايي، جذب ناكافي آن از رژيم غذايي و يا اختلال جذب و از دست رفتن روي از رژيم غذايي (مثلا در هنگام اسهال) بستگي دارد. در اوايل قرن بيستم، كمبود شديد روي به دليل عوارضي همچون كوتاهي قد، كمي رشد غدد بدن به ويژه غدد جنسي، اختلال عملكرد ايمني، اختلالات پوستي، نقص عملكرد شناختي و بي اشتهايي شناخته شد.

منابع مهم روي عبارت است از گوشت ها، حبوبات، مغز دانه ها و غلات كامل. لازم به يادآوري است كه مصرف فراوان به صورت مكمل روي Zn بدون اين كه رژيم غذايي مناسبي براي كودك تامين نشده باشد، نه تنها موجب افزايش و تسريع رشد نمي شود، بلكه با ايجاد مسموميت با روي و احتمالا ايجاد رقابت هنگام جذب مواد مغذي مختلف، موجب بدتر شدن وضعيت رشدي نيز مي شود، بنابراين براي هر نوع تغيير جدي در وضعيت تغذيه كودكان در حال رشد، مشاوره با متخصص تغذيه ضروري است.

در اينجا خاطرنشان مي شويم كه دقت به اندازه کافي در زمينه بهداشت و سلامت تغذيه کودکان بايد به نوبه خود صورت گيرد، چون عوامل ژنتيکي و تغذيه اي و محيطي در کوتاهي قد نقش دارند. نقش تغذيه در جلوگيري از کوتاهي قد بسيار مهم است که اين موضوع در مناطق آسيب پذير مانند سيستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان جنوبي مورد توجه جدي توسط پزشکان قرار نمي گيرد، به دليل اينکه باورشان بر اين است که مسائل ژنتيکي در کوتاهي قد موثر است. در دوره رشد مي توان با تغذيه روي عوامل ژنتيکي تاثير گذاشت، زيرا در خانواده هايي که کوتاه قد هستند، اگر مورد مراقبت کوتاهي قد قرار گيرند، نسبت به نسل قبل قدهاي بلندتري خواهند داشت، اگر در اين زمينه اقدام جدي انجام نگيرد نسل هاي بعدي نيز در معرض خطر کوتاه قدي و سوء تغذيه قرار مي گيرند.

مشخص شده كه خوراندن غذاهاي حيواني (از جمله پودر شير بي چربي) به همراه ممل هاي غذايي ديگر و به صورت كنترل شده و تحت نظر و مراقبت متخصص، در مقابله با كاهش رشد كودكان موثر است، دلايلي وجود دارد كه در بعضي شرايط مصرف مكمل شير (يعني بهترين منبع كلسيم) ميزان رشد كودكان را بهبود مي بخشد. كمبودهاي غذايي در دوران كودكي حتي در صورتي كه مكمل هاي ويتاميني و غذايي در اوان خردسالي كودك به او داده شده باشند هم نمي توانند از كوتاهي قد جلوگيري كنند. در كودكاني كه از رشد مانده اند، مصرف يكي يا برخي از مكمل ها تاثير چنداني نخواهد داشت، بلكه توصيه مي شود از مكمل هاي مخلوط همراه را ژيم غذايي كافي و متناسب استفاده شود.

منبع: مشاوره ازدواج - اهمیت تغذیه مناسب در رشد قد کودکان و نوجوانان