جذابیت سوپرمن ها و پرخاشگری در کودکان

چندین دهه پژوهش حاکی از اثر گذاری رسانه ­ها بر رفتار و نگرش است. به عنوان مثال بازی­ های ویدئویی خشن باعث افزایش رفتار پرخاشگرانه، کاهش حس همدلی و کمک به هم نوعان می­شوند. به احتمال زیاد  نوعی حساسیت زدایی در ارتباط با استفاده از رسانه ­های خشونت آمیز وجود دارد که با کاهش واکنش ­های شناختی و عاطفی همراه است. کاهش واکنش به قربانیان خشونت بر روی صفحه نمایش تلویزیون، کامپیوتر و تبلت، می­تواند با یک عدم همدلی برای قربانیان خشونت در زمین بازی و یا در مدرسه همراه شود. اما داستان ابرقهرمانان در نگاه اول متفاوت به نظر می­رسد.

ابر قهرمانی یک ژانر خاص در رسانه است، این سبک محبوبیت فزاینده­ای را در سرتاسر دنیا کسب کرده است. جذابیت این برنامه­ ها کودکان را نیز محسور می­کند. معمولاً تصور ما از ابر قهرمانان این است که آنها شخصیت­ های خوبی هستند. مطالعات دکتر سارا کوین در دانشگاه بریگهام یانگ حاکی از این است که خانواده­ ها تصور می­کنند که فرهنگ ابر قهرمانی به کودکان کمک می­کند تا از دیگران دفاع کنند و با همسالان خود روابط مناسبی داشته باشند. اما تحقیقات اخیر حاکی از این است که کودکان پیش دبستانی به ویژگی­های مثبت این شخصیت­ها توجه کمتری دارند و رفتار خشن این شخصیت­ها برای آنها برجسته تر است. نتایج حاکی از این است که کودکان و نوجوانان بیشتر موضوعات تهاجمی را برداشت می­کنند. یکی از علل توجه زیاد کودکان پیش دبستانی به رفتار­های خشن ابرقهرمانان پیچیدگی رسانه­ها است. اکثر این برنامه­ها مناسب گروه سنی پیش دبستانی نیستند، با این وجود کودکان پیش دبستانی همچنان مرتباً به مشاهده این برنامه­ها می­پردازند. این برنامه­ها غالباً داستان­های پیچیده­ای دارند که خشونت و رفتار­های اجتماعی پسندیده را با هم ترکیب کرده است. کودکان پیش دبستانی از نظر شناختی هنوز به مرحله­ ای نرسیده­اند که پیام اخلاقی پیچیده چنین برنامه­هایی را درک کنند. در پژوهش کوین وقتی در مورد ویژگی­های ابرقهرمانان معروف از کودکان سؤالاتی پرسیده شد، ۱۰ درصد به توانایی تدافعی آنها مثل نجات دیگران اشاره کردند، ۲۰ درصد به موضوعات خشن اشاره کردند، مثلاً او بزرگ است و می­تواند همه را با مشت بزند و عصبانی است. در حالی که برخی از کودکان به خشونت آشکار اشاره کردند، توصیف برخی دیگر به شکل معتدل تری بود، مثلاً او می­تواند با مشت بزند و همه چیز را خراب کند او قلدر بزرگی است. برخی از کودکان دلیل محبوبیت ابر قهرمان خود را توانایی او در کشتن دیگران عنوان کردند. در نهایت۷۰ درصد از کودکان به ویژگی­هایی مانند بزرگ، قوی، جذاب، توانایی پرواز کردن اشاره کردند. همانطور که شاهد هستیم رفتار­های اجتماعی پسندیده نادیده گرفته شده است.

زمانی که کودکان مرتباً در معرض چنین فرهنگی قرار بگیرند احتمال بروز پرخاشگری فیزیکی و روابط نامناسب و تهاجمی در آنها افزایش پیدا می­کند. در نتیجه، بروز رفتار پرخاشگرانه در آنها و عدم حمایت از کودکانی که در معرض خشونت قرار می­گیرند عاملی برای جذابیت آنها ازسوی کودکان قلدر خواهد شد. این چرخه کودک را از نظر اجتماعی در دسته کودکانی قرار خواهد داد که فاقد محبوبیت هستند. قلدری به عنوان خشونت مکرر نسبت به افراد ضعیف یا افرادی که از محبوبیت چندانی برخوردار نیستند، ذاتاً یک پدیده اجتماعی، با سلسله مراتب اجتماعی خاص و نقش­های اجتماعی است که یکی از آنها مدافع است. مدافع شخصی است که شاهد رفتار­های قلدرانه است و به دنبال حمایت و مراقبت از قربانی است. اما نکته­ای که غالباٌ نادیده گرفته می­شود این است که دو نوع مدافع وجود دارد. دسته اول مدافع پرخاشگر و یا ضد اجتماعی، که با رفتار پرخاشگرانه نسبت به فرد قلدر مانع تخلفات بیشتر می­گردد. دسته دوم مدافعان جامعه پسند، افرادی که کلامی و دوستانه از قربانی دفاع می­کنند. والدین باید توجه داشته باشند این نوع رفتار تدافعی است که می­تواند قلدری را کاهش دهد. از سویی ترکیب حجم بالایی از خشونت در این برنامه ­ها و تأیید آن از سوی والدین می­تواند دلیل اثرات منحصر به فرد این دسته از برنامه ­ها روی کودکان باشد.

در کنار فرهنگ ابر قهرمانی فرهنگ شاهزاده خانمی، کارتن­ های والت دیزنی را نیز نباید نادیده گرفت. این فرهنگ نیز می­تواند سبب تداوم کلیشه ­هایی شود که می­توانند اثرات زیانباری در جوانی داشته باشند. البته این بدان معنی نیست که والدین مشاهده چنین برنامه­ هایی را به طور کامل قدغن کنند. بلکه هدف ایجاد یک اعتدال است. مشاهده چنین برنامه­هایی باید یکی از فعالیت­های گوناگونی باشد که کودک انجام می­دهد و به آنها علاقمند است. این یافته­ ها فرصت مناسبی در اختیار والدین قرار می­دهند تا گفتگویی با کودکان خود داشته باشند. آنها نباید واهمه ­ای از صحبت درباره ویژگی­ های مثبت و منفی رسانه­ ها داشته باشند.

نویسنده: افسانه رحیمی

www.teleyare.com